Co roku 18 listopada obchodzimy Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach, kiedy to rozpowszechniane są informacje dotyczące racjonalnego stosowania antybiotyków. Czym są antybiotyki i jak je stosować to najczęściej wyszukiwane hasła w Internecie. Jaki jest stan wiedzy pacjentów poddawanych antybiotykoterapii?

Czym są antybiotyki?

Antybiotyki należą do grupy leków, które zdolne są do niszczenia niepożądanych bakterii występujących w organizmie lub hamowania ich wzrostu. Oznacza to, że antybiotyki działają bakteriobójczo lub/i bakteriostatycznie. Współcześnie definicja antybiotyku uzupełniona jest o opis związków pochodzenia naturalnego (pleśń, grzyby – np. penicylina), ich pochodne syntetyczne (odtworzenie naturalnej budowy antybiotyku poprzez pełną syntezę chemiczną) i półsyntetyczne (gdzie produktem wyjściowym jest antybiotyk naturalny poddany obróbce enzymatycznej).

Dokonanie podziału antybiotyków odbywa się w oparciu o różne kryteria. Uwzględniać można budowę chemiczną czy spektrum działania. W uproszczeniu, antybiotyki ze względu na budowę można podzielić na:

  1. Antybiotyki β-laktamowe
  2. Glikopeptydy
  3. Polipeptydowe
  4. Tetracykliny
  5. Aminoglikozydy
  6. Makrolidowe
  7. Inne

Oczywiście lista antybiotyków jest bardzo długa. Literatura fachowa dzieli je na 11 grup. Zakres działania antybiotyków opiera się głównie na działaniu przeciwbakteryjnym. Istnieją również leki z grupy antybiotyków o działaniu przeciwgrzybowym, a nawet przeciwnowotworowym. Antybiotyki niestety nie działają na wirusy, stąd wybór antybiotykoterapii w leczeniu przeziębienia lub grypy nie daje pożądanego efektu.

Jak działają antybiotyki?

Zanim przejdziemy do krótkiego streszczenia mechanizmu działania antybiotyków, należy wyjaśnić kilka podstawowych pojęć z biologii: bakterie Gram(+), bakterie Gram(-), działanie bakteriobójcze, działanie bakteriostatyczne.
BAKTERIE GRAM(+) to rodzaj bakterii, które są wyjątkowo wrażliwe na działanie antybiotyków. Dzieje się tak w szczególności dlatego, że mają one grubą ścianę komórkową, która złożona jest, przede wszystkim, z warstw peptydoglikanu.
BAKTERIE GRAM(-) to rodzaj bakterii, które wykazują cechy małej przepuszczalności antybiotyków, dzięki dodatkowej błonie komórkowej złożonej z tłuszczy i wielocukrów.
DZIAŁANIE BAKTERIOBÓJCZE – dotyczy związków, które zabijają żywe komórki drobnoustrojów. Inaczej niszczenie struktury bakterii.
DZIAŁANIE BAKTERIOSTATYCZNE – działanie, które hamuje rozwój drobnoustrojów. Oznacza wstrzymanie wzrostu i rozmnażania mikroorganizmów.

Antybiotyki mogą posiadać jedno opisane wyżej działanie lub też wykazywać obie cechy w zależności od stężenia. Ponadto, leki antybiotykowe mogą działać w wąskim lub szerokim spektrum. Oznacza to, że wpływają na jeden rodzaj mikroorganizmów (wąskie spektrum) lub zarówno na bakterie Gram(+) i Gram(-).

Oprócz działania bakteryjnego antybiotyki mogą także wykazywać inne cechy. Istnieją antybiotyki przeciwgrzybowe (np. amfoterycyna B), przeciwnowotworowe (np. mitomycyna) czy immunosupresyjne. Warto ponownie zaznaczyć, że nie ma antybiotyków, które przeciwdziałają infekcjom wirusowym.

Antybiotyki przeważnie działają stopniowo – najpierw są uwalniane w organizmie, a na końcu eliminują zbędne drobnoustroje. Przede wszystkim działanie antybiotyku zależy od jego stężenia w organizmie. Jak widać, niezbędne jest, aby czas podawania leku nie był za krótki, ani za długi. Ponadto dawka antybiotyku powinna być ustalona przez lekarza na podstawie zakażenia, wagi pacjenta itp. Odpowiednie stężenie warunkuje z kolei szereg czynników, np. stopień chłonności, wiązanie z białkami krwi. Antybiotyk dociera do niepożądanych bakterii drogą krwiopochodną. Na początku występuje faza uwalniania, o ile antybiotyk nie jest podany w formie zawiesiny lub tabletki, która się rozpuszcza. Jest to moment uwolnienia cząsteczek, które następnie rozpuszczają się w płynach ustrojowych. Dalej następuje wchłanianie, czyli transport antybiotyku do krwi. Przed ostatnia faza to dystrybucja, czyli rozmieszczenie leku w odpowiednich tkankach i płynach ustrojowych. Ostatnia faza to eliminacja niepożądanych mikroorganizmów. Następuje to w opisany wcześniej sposób – bakteriobójczo lub bakteriostatycznie.

Oporność bakterii na antybiotyki

Coraz częstszym problemem współczesnej medycyny staje się oporność bakterii na antybiotyki. Może ona mieć charakter naturalny lub nabyty. Antybiotykooporność oznacza, że efekty działania antybiotyków nie są już tak zadowalające. Pierwszym przykładem reakcji obronnej na antybiotyki było zmniejszenie działania penicyliny. Fakt ten zapoczątkował poszukiwania innych rozwiązań, takich jak synteza antybiotyków. Obecnie nie jest to łatwy do opanowania problem. Pomimo nowych rozwiązań opatentowanych przez medycynę, rośnie liczba szczepów bakterii, na które leki antybiotykowe nie działają. Dzieje się tak, przede wszystkim, przez niewłaściwe stosowanie antybiotyków – leki te są również przepisywane przez lekarzy na infekcje wirusowe. Ponadto dawka nie zawsze jest odpowiednio dopasowana do pacjenta, a niekiedy i czas podawania jest nieadekwatny do schorzenia. Zdarza się także, że pacjenci samodzielnie stosują pozostałości antybiotyków dostępne w domu. Wówczas bez konsultacji lekarskiej narażają się na działania niepożądane. Dodatkowo, często ilość antybiotyku jest niewystarczająca do przeprowadzenia terapii.

Powstaje pytanie, jak bakterie nabywają antybiotykooporność? Dzieje się tak poprzez dwa mechanizmy: mutację oraz horyzontalny transfer genów. Zmiana replikacji DNA w komórce mikroorganizmu nazywana jest mutacją. Z reguły bakterie ze zmienionym DNA giną lub rozmnażają się powoli. Zdarza się jednak, że zmiany w replikacji kodu genetycznego powodują, że drobnoustroje stają się silniejsze i bardziej odporne na niekorzystne dla nich środowisko. W tym przypadku ich krytycznym środowiskiem jest działanie antybiotyku. Należy dodać, że mutacje coraz częściej powodują wyparcie pierwotnych szczepów bakterii, powodując tym samym rozrost populacji zmutowanej, czyli opornej na leki antybiotykowe.

Drugi mechanizm związany jest z transferem genu oporności na antybiotyk. Transfer ten dokonuje się nie tylko w przypadku bakterii jednego gatunku, ale może też dotyczyć różnych szczepów, co stanowi duże zagrożenie. Skalę problemu obrazują zakażenia szpitalne. Strasznie trudno się je leczy właśnie dlatego, że wywoływane są przez szczepy które uodporniły się na działanie antybiotyków powszechnie w szpitalu obecnych i stosowanych.

Opisywanej oporności bakterii na działanie antybiotyków nie można całkowicie wyeliminować. Dzięki powstającym broszurom informacyjnym i programom ochrony zdrowia rozpowszechnia się wiedzę dotyczącą rozważnego stosowania antybiotykoterapii. Praktyczne wykorzystanie wiedzy pozwoli ograniczyć skalę problemu antybiotykooporności i spowolnić jej powstawanie i nasilenie.

Co muszę wiedzieć?

Antybiotyki należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem, czyli definitywnie nie w przypadku infekcji wirusowych. Ponadto antybiotykoterapia powinna być dobrze dobrana przez lekarza, a już na pewno lek ten powinien być stosowany wyłącznie zgodnie z jego zaleceniami. Samodzielnie nie modyfikujemy dawki, ani nie skracamy/wydłużamy terapii. Najlepiej dla pacjenta byłoby, gdyby zlecono wykonanie antybiogramu przed wypisaniem recepty. Lekarz powinien wykonać posiew materiału od pacjenta, w szczególności moczu, krwi lub wymazu z wydzieliny nosowej lub gardłowej. Pobranie próbki z zakażonego miejsca pozwala ustalić szczep zbędnych drobnoustrojów i ich wrażliwość na terapię antybiotykową (pamiętajmy, że antybiogram przeprowadza się każdorazowo!).

POSIEW I ANTYBIOGRAM

Jak powstaje antybiogram? Najpierw powinien zostać wykonany posiew, czyli pobranie materiału, umieszczenie go w specjalnej hodowli mikroorganicznej, izolacja określonego patogenu, a następnie jego identyfikacja. Dopiero po tym etapie można wykonać antybiogram, który ocenia wrażliwość patogenu na terapię antybiotykową. Antybiogram zleca się przy ciężkich infekcjach lub tych które nawracają z dużą częstotliwością.

Pobranie materiału biologicznego powinno być przeprowadzone, gdy pacjent jest na czczo. Dodatkowo, jeśli wymaz ma zostać pobrany z gardła, na kilka dni przed, powinnyśmy wstrzymać się z przyjmowaniem leków działających miejscowo. Wyniki badania odczytuje się nie tylko poprzez ustalenie szczepu bakterii, ale w szczególności ich oporności na terapię. Antybiogram nie daje nam 100% pewności, co do skuteczności doboru leku. Mimo to, jego przeprowadzenie pozwala na dobór antybiotyku o wąskim spektrum działania, dzięki czemu nie dojdzie do nadmiernego osłabienia układu odpornościowego. Ponadto zwiększamy szanse szybkiego efektu zastosowania leku, a więc szybszego powrotu do zdrowia.

Niestety często posiew nie jest zlecany przez lekarzy, a nawet jeśli wykonuje się badanie, to nie jest ono podstawą doboru leczenia. Przyczynia się to nie tylko do narażenia pacjenta na działania niepożądane i skutki uboczne, ale także do rosnącej oporności bakterii na antybiotyki. Oczywiście pacjent może wykonać posiew prywatnie, jednak często nie korzystamy z tego rozwiązania.  Jest to błąd, mając świadomość jak niekorzystne antybiotyki wpływają na nasze zdrowie, warto upewnić się, że stosowany antybiotyk jest właściwy. Jest to szczególnie istotne w przypadku leczenia tzw. zakażeń szpitalnych, tj. jest opornych na działanie większości antybiotyków. Więcej informacji na temat zakażeń szpitalnych znajdą Państwo w artykule „Gronkowiec złocisty – zakażenie i objawy”.

Warto jednak zaznaczyć, że przeprowadzenie posiewu i antybiogramu nie gwarantuje, że wybrane leczenie będzie skuteczne. Problem pojawia się, kiedy wykryte zostaną niepożądane bakterie, ale mimo to wirus powoduje infekcję. Niekiedy trudno jest to ocenić. Ponadto wykonanie posiewu i antybiogramu nie trwa jeden dzień, a w przypadku ciężkiego zakażenia istotny jest czas podania leku. Nie zawsze można czekać na przeprowadzenie badania i na jego wyniki. Wówczas lekarze zazwyczaj stosują się do opracowanych wcześniej rekomendacji przy jakich objawach zastosować antybiotyk.

Antybiotyki, oprócz likwidowania chorobotwórczych mikroorganizmów, wpływają niekorzystnie na naszą florę fizjologiczną. Bakterie występujące naturalnie w naszym organizmie chronią nas przed negatywnym wpływem bakterii chorobotwórczych wnikających w nasz system immunologiczny. Aby wspomagać florę jelitową przy stosowaniu antybiotyków, większość z nas, ogranicza się wyłącznie do spożywania jogurtów czy kefirów. Nie jest to wystarczające, aby zadbać o osłonę przed lekiem. Lekarze i farmaceuci zalecają przede wszystkim stosowanie probiotyków. Optymalnie jest aplikować go zarówno w trakcie terapii oraz po jej zakończeniu. Zaleca się stosowanie po około 2-3 godzinach od zażycia antybiotyku, a także stosowanie preparatu minimum tydzień po zakończeniu leczenia. Pozwoli to zneutralizować florę bakteryjną jelit. Dlaczego należy stosować probiotyk? Głównie ze względu na to, że antybiotyk niszczy nie tylko bakterie wywołujące schorzenie, ale także te probiotyczne, czyli naturalnie odnawiające naszą florę bakteryjną.

Przy problematyce stosowania antybiotyku należy podkreślić, że leczenie antybiotykiem infekcji spowodowanej przez wirusy jest bezsensowne i nieuzasadnione. Przy objawach grypy lub przeziębienia leczenie terapią antybiotykową nie przyniesie pożądanego efektu. Wysoka gorączka, kaszel i katar nie powinny stanowić podstawy do wyboru antybiotyku.

Wiemy już, że w przypadku infekcji wirusowych antybiotyki nie działają, warto więc sprawdzić jakie rozwiązania proponuje nam współczesna medycyna. Wśród najbardziej popularnych znajdują się np. coroczne szczepienia przeciw grypie lub leki o działaniu przeciwwirusowym. Na rynku dostępnych jest wiele leków o działaniu antywirusowym m.in. Tamiflu lub Groprinosin, które wspomagają układ odpornościowy i oddziałują na wirus grypy i przeziębienia. Pamiętajmy jednak, że najlepiej skonsultować się w tej kwestii z lekarzem i wybrać odpowiedni dla infekcji preparat. Ponadto, stosowany lek ma konkretne spektrum działania, więc nie będzie wpływał na eliminację skutków dowolnych wirusów.

Przeciwwskazania stosowania antybiotyków – grupy ryzyka

Używanie antybiotyków może wywoływać skutki niepożądane nawet w przypadku stosowania się do zaleceń lekarza. Ponadto, osoby występujące w grupie ryzyka mogą być bardziej narażone na negatywne konsekwencje kuracji antybiotykowej. W szczególności mówi się o osobach w podeszłym wieku, dzieciach i kobietach w ciąży.

W przypadku osób w podeszłym wieku istnieje dodatkowe ryzyko kumulacji leków w organizmie determinowane głównie długością życia, a także nabytymi schorzeniami. Dochodzi zatem częściej do przedawkowania antybiotyku i wywołaniu efektu toksycznego. Dzieje się tak również dlatego, że antybiotyki bardzo często reagują z innymi farmaceutykami. Przykładowo, pacjent nie powinien jednocześnie zażywać antybiotyku nefrotoksycznego z innymi lekami wpływającymi na pracę nerek. Ważne, aby zawsze poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, zanim ten wypisze nam receptę. Ponadto u osób starszych znacznie częściej może dojść do nietypowych reakcji organizmu na podany antybiotyk, w szczególności reakcji skórnych lub zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego. Ciężko jest wówczas wykazać, że to właśnie antybiotyk może być tego przyczyną, a nie podeszły wiek pacjenta.

Inną grupą ryzyka są dzieci. W tym przypadku działania niepożądane mają podobny charakter jak u osób dorosłych. Jednakże antybiotyki dla dzieci wzbogacone są o walor smakowy czy też zapachowy, aby ułatwić podanie leku. Skutki niepożądane mogą być spowodowane nie samą substancją, co jej dopełnieniem i wywoływać reakcje alergiczne. Ponadto uciążliwe skutki antybiotykoterapii mogą występować u dzieci, które są karmione przez matkę zażywającą antybiotyk.

Kobiety w ciąży powinny rozważyć podjęcie kuracji antybiotykowej. Dotyczy to również matek karmiących. Lekarz zawsze powinien ocenić czy istnieje ryzyko zarówno dla kobiety jak i płodu, a także czy ryzyko zastosowania antybiotyku nie jest wyższe niż korzyści. W przypadku kobiet w ciąży praktycznie większość terapii może być niebezpiecznych, stąd istotne jest dokładne rozpoznanie przyczyny infekcji. Ważny jest też dobór najbardziej neutralnego czy też względnie bezpiecznego leku. Należy też wziąć pod uwagę, że niektóre z antybiotyków mogą negatywnie wpływać na płód zwłaszcza w początkowej fazie ciąży. Szczególnie, jeśli lekarz rozważa podanie antybiotyku z grupy ototoksycznej (więcej informacji na ten temat ukaże się w artykule o ototoksyczności).

W uzasadnionych przypadkach podanie antybiotyku jest konieczne. Oznacza to sytuacje, kiedy objawy nieleczonej antybiotykowo choroby mogłyby się zaostrzyć, a także,  kiedy choroba może zagrażać życiu matki i dziecka. Wskazania te to, m.in. przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy też zapalenie płuc. W takich i innych uzasadnionych przypadkach lekarz powinien zlecić odpowiednie badania, które wskażą jaka bakteria chorobotwórcza powoduje infekcję i jaki antybiotyk podać, aby był on skuteczny. Podanie antybiotyku może być także konieczne u matek karmiących, jeśli występuje zastój pokarmu. Należy jednak pamiętać, że jest to ostateczność. Podanie leku jest uzasadnione, jeśli inne metody (np. odciąganie laktatorem lub okłady) nie wywołują pożądanego efektu.

pills-1190217_1920

Skutki uboczne stosowania antybiotyków

Można stwierdzić, że nie ma leków całkowicie bezpiecznych dla naszego organizmu. O antybiotykach można powiedzieć to samo. Stosowanie antybiotyków może wywoływać serię skutków ubocznych. Najczęściej występujące i kojarzone głównie z antybiotykami to: biegunka, nudności i ogólne zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Są one konsekwencją wyjałowienia jelit, czyli pozbawieniu ich naturalnej flory bakteryjnej. Natomiast, aby temu zapobiec warto stosować wspomniane wcześniej probiotyki. Bardziej poważnym powikłaniem antybiotykoterapii związanym z naruszeniem naszej flory fizjologicznej jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Oprócz standardowych objawów, czyli biegunki lub bólu brzucha pojawia się także odwodnieniem organizmu, a w krytycznych przypadkach wstrząs. Wówczas, zdecydowanie nie powinniśmy bagatelizować sprawy i skonsultować się z lekarzem.

Kolejnym skutkiem ubocznym antybiotykoterapii mogą być infekcje dróg rodnych najczęściej w postaci grzybicy pochwy. W tym przypadku powodem także jest wyjałowienie naturalnej flory bakteryjnej organizmu, ale w szczególności pozbawienie jej pałeczek kwasu mlekowego. Infekcja wywołana stosowaniem antybiotyku objawia się najczęściej upławami i nieprzyjemnym uczuciem świądu i pieczenia. Żeby zmniejszyć możliwość wystąpienia infekcji miejsc intymnych u kobiet stosuje się przede wszystkim probiotyki dopochwowe, czyli nieco odmienne od standardowych. Oczywiście nie wykluczają one stosowania doustnych preparatów probiotycznych. Ponadto ważne jest zachowanie szczególnej higieny intymnej podczas kuracji antybiotykowej. W przypadku typowo kobiecych skutków ubocznych warto wspomnieć także, że stosowanie antybiotyku może powodować zmniejszenie skuteczności doustnej antykoncepcji, a tym samym powodować zwiększenie ryzyka zajścia w ciążę. Wydaje się to być dziwne, jednak działanie antybiotyku związane z wyparciem naturalnych probiotycznych bakterii może powodować zmniejszenie wchłaniania środków antykoncepcyjnych.

W trakcie antybiotykoterapii mogą wystąpić afty i pleśniawki w jamie ustnej. Nie są to skutki tak powszechne jak te opisany wyżej, niemniej jednak wciąż występujące u pacjentów stosujących antybiotyki. Wynikiem pojawienia się tego typu infekcji grzybiczej jest zmniejszenie odporności na skutek brania leku. Pleśniawki najczęściej kojarzone są z dziećmi, u których układ immunologiczny dopiero się rozwija i przystosowuje, jednak w przypadku tej konkretnej kuracji problem ten dotyka także pacjentów innych grup wiekowych. Podobnie jak wcześniej skuteczne mogą być probiotyki. Jednak w przypadku tych następstw leczenia warto zaopatrzyć się w probiotyki dentystyczne.

Konsekwencją leczenia antybiotykowego może być również reakcja alergiczna. Wcześniej wspomniano, że może ona wystąpić u dzieci w przypadku podania „ulepszonego” (o substancje smakowe lub zapachowe) antybiotyku. Jednak alergia na antybiotyk może wystąpić u każdego. W tym przypadku nie ma odpowiedniej profilaktyki, a alergia pojawia się zazwyczaj albo na wzbogacony innymi substancjami antybiotyk lub na lek, który jest pochodną penicyliny. Reakcja organizmu może być różna, począwszy od drobnego wyprysku na skórze, aż po trudności z oddychaniem czy wstrząs anafilaktyczny. Jeśli wystąpi jakikolwiek niepokojący objaw po zastosowaniu dawki antybiotyku należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Może okazać się, że konieczna będzie zmiana leku.

Do najrzadziej występujących skutków należy nadwrażliwość na światło. Zastosowanie antybiotyku może powodować nietypową reakcję skóry po kontakcie z promieniami słonecznymi. W najlepszym przypadku nasza skóra będzie bardziej opalona, w najgorszym powstanie wysypka lub inne zmiany skórne. Zazwyczaj nadwrażliwość na światło pojawia się, gdy pacjent stosuje antybiotyki z grupy tetracykliny. Podaje się je z reguły w przypadku wystąpienia uciążliwego trądziku np. różowatego.

Antybiotyki z grupy ototoksycznej mogą także powodować trwałe uszkodzenia w organizmie np. utratę słuchu. Więcej informacji na ten temat znajduje się w artykule: Ototoksyczność leków a uszkodzenie słuchu

Skutki uboczne nasilają się przy długotrwałej antybiotykoterapii, a jak widać są one różnorodne. Jednak praktycznie w każdym przypadku podania antybiotyku, obojętnie z jakiej grupy, wystąpi osłabienie odporności. Oprócz stosowania probiotyków, które najczęściej zaleca się przy tym rodzaju terapii, warto również zadbać o wzmocnienie układu odpornościowego po zakończeniu leczenia. Warto zatem zaopatrzyć się w środki dostępne bez recepty wspomagające naszą odporność , a także kompleks witamin.

Warto wiedzieć więcej

Nie sposób nie wspomnieć o tegorocznym raporcie brytyjskiego ekonomisty Jima O’Neilla, który szacuje, że do 2050 roku z powodu oporności na antybiotyki może umierać aż 10 milionów osób rocznie. Autor apeluje o racjonalne stosowanie leczenia antybiotykiem, a nawet formułuje odważne stwierdzenie – należy zakazać lekarzom przepisywania antybiotyków bez wcześniejszych testów na rodzaj i typ zakażenia. Obowiązkowe potwierdzenie podłoża infekcji spowoduje zmniejszenie wskaźnika stosowania antybiotyków. Jak jednak sam autor stwierdził, obecnie nie ma możliwości przeprowadzenia szybkiego badania, które pozwoli na kategoryzację infekcji. Niemniej jednak zachęca do podjęcia działań przez ośrodki badawczo-naukowe.

Wracając jednak z tematem do Polski, warto wspomnieć o inicjatywie Ministerstwa Zdrowia, która jest właśnie odpowiedzią na problem oporności bakterii i bezzasadnego używania antybiotykoterapii. Obecnie w Polsce realizowana jest kontynuacja „Narodowego programu ochrony antybiotyków na lata 2011-2015”, która zakłada działania na okres 2016-2020. Opracowana koncepcja porusza szereg problematycznych zagadnień związanych głównie ze stosowaniem antybiotyków. Cele wyróżnione w strategii to, przede wszystkim:

  • Zwiększenie wśród społeczeństwa racjonalnego stosowania antybiotyków, aby zmniejszyć problem oporności bakterii na terapię.
  • Edukację i promocję zasad stosowania antybiotyków w sposób racjonalny (punkt ten obejmuje nie tylko pacjentów, ale też personel medyczny).
  • Wdrożenie odpowiedniej polityki antybiotykowej w szpitalach zgodnej z rozsądnym używaniem antybiotyków.
  • Udział w międzynarodowych inicjatywach związanych z tematem antybiotyków.

Są to tylko wybrane obszary działania w ramach polityki prozdrowotnej. Uderzają one, przede wszystkim, w zwiększenie świadomości pacjentów i specjalistów w zakresie stosowania antybiotyków. Ponadto, rozszerzone są o praktyczne podejście do wykorzystywania terapii antybiotykowej. W dokumencie zawarto również cele o charakterze międzynarodowym, co być może spełni oczekiwania autora wcześniej przytoczonego raportu i przyczyni się do zwiększenia zainteresowania tematem.

Źródła:

  1. http://aktywny-w-szkole.us.edu.pl/biuletyn/dane/6/artykuly/co_warto_wiedziec_o_opornosci_bakterii_na_antybiotyki_sulowicz.pdf
  2. http://www.domzdrowia.pl/artykul/co-oznacza-ze-anbtybiotyk-dziala-na-bakterie-gram-dodatnie-i-gram-ujemne-775
  3. http://leczenie-objawy.pl/antybiotyki.htm
  4. https://www.doz.pl/czytelnia/a11576-Probiotyk_przed_czy_po_antybiotyku
  5. http://www.antybiotyki.edu.pl/pdf/FAQ_2013-01-28.pdf
  6. http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/grypa-i-przeziebienia/leki-przeciwwirusowe-na-grype-jakie-stosuje-sie-w-leczeniu_42009.html
  7. https://portal.abczdrowie.pl/antybiotyki-w-ciazy
  8. http://www.mz.gov.pl/wp-content/uploads/2016/04/skan-podpisanego-programu-z-aneksem-8.04.pdf
  9. http://serwisy.gazetaprawna.pl/zdrowie/artykuly/945142,raport-odpornosc-na-antybiotyki.html
  10. http://www.domzdrowia.pl/artykul/jak-zapobiegac-skutkom-ubocznym-brania-antybiotykow-122
  11. http://www.lekinacodzien.pl/2014/03/04/skutki-uboczne-antybiotykow/
  12. http://www.poradnikzdrowie.pl/sprawdz-sie/badania/posiew-badanie-mikrobiologiczne-na-czym-polega-wskazania-do-posiewu_33554.html

ZAMÓW BEZPŁATNĄ ANALIZĘ SPRAWY

Wypełnij formularz, a otrzymasz darmową analizę Twojej sprawy.

    [recaptcha]

    Przetwarzanie danych

    Zapoznałem/łam się z Polityką prywatności Polityką prywatności.

    Zapisz

    Zapisz

    © 2015 Aeger Iuris | Europejskie Centrum Prawne

    Wykonanie i analityka Seolo

    Kancelaria Prawna Aeger Kraków

    ZNAJDŹ NAS NA: