Dziedziczenie ustawowe przez dzieci i małżonka osoby zmarłej – krok po kroku

Dziedziczenie ustawowe to drugi, obok dziedziczenia testamentowego, sposób przeniesienia praw i obowiązków osoby zmarłej na spadkobierców. W przypadku, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu zawierającego dyspozycje dotyczące posiadanego majątku lub wtedy, gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą bądź nie mogą dziedziczyć, zastosowanie znajdzie porządek dziedziczenia określony w kodeksie cywilnym. Na wstępie należy podkreślić, że spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i w tym samym momencie spadkobiercy go nabywają.

Kto jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego według kodeksu cywilnego?

W ustawie określono szczegółowo kolejne grupy osób – członków rodziny zmarłego, którzy są uprawnieni do dziedziczenia. Niniejszy artykuł zostanie poświęcony sytuacji małżonka oraz dzieci zmarłego, którzy są powołani do spadku w pierwszej kolejności. Należy pamiętać, że w określonych sytuacjach może dziedziczyć także rodzeństwo, rodzice lub dziadkowie spadkodawcy.

Ważne: Dzieci i małżonek dziedziczą w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku.

Dziedziczenie ustawowe – krok po kroku

Po śmierci spadkodawcy następuje 6 – miesięczny okres na podjęcie decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Możliwe są następujące działania:

● proste przyjęcie spadku, które oznacza, że spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za ewentualne długi zmarłego całym swoim majątkiem, bez względu na ich wysokość
● przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiedzialność spadkobierców zostaje ograniczona tylko do wartości nabytego majątku. (Od 18 października 2015 r., w razie niezłożenia w ustawowym terminie oświadczenia, przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza następuje automatycznie, co jest rozwiązaniem korzystnym dla spadkobierców)
● odrzucenie spadku – w tej sytuacji nie powstaje żadna odpowiedzialność za zobowiązania zmarłego i jednocześnie osoba odrzucająca spadek nic z niego nie otrzymuje.

Warto pamiętać, że do momentu formalnego działu spadku (tj. ustalenia przed sądem bądź przed notariuszem sposobu podziału poszczególnych składników majątku, o czym więcej w dalszej części artykułu) wszyscy spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe solidarnie. Natomiast po przeprowadzeniu podziału każdy z nich odpowiada stosownie do wysokości majątku, który mu przypadł.
Jednym z mechanizmów dla dokonania powyższych czynności jest złożenie stosownego oświadczenia przed sądem, który w efekcie wydaje postanowienie stwierdzające nabycie spadku. Następuje to po przeprowadzeniu rozprawy, na którą zostają wezwani: wnioskodawca oraz inne osoby uprawnione do dziedziczenia po zmarłym.
W postanowieniu sąd wymienia wszystkich ustalonych spadkobierców oraz wysokość należnych im udziałów.
Drugą możliwością jest uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza. Jest to rozwiązanie mniej sformalizowane i szybsze. Koszty związane z wydaniem powyższego dokumentu to 50 zł.

Ważne: Uprawnienie do uzyskania postanowienia sądu bądź aktu poświadczenia dziedziczenia nie przedawniają się, co oznacza że można o nie wystąpić w każdym czasie.

Następnym etapem jest wspomniany już dział spadku, który ma doprowadzić do podziału majątku między osoby uprawnione. Jego przeprowadzenie jest konieczne, by każdy z uprawnionych mógł swobodnie dysponować swoją częścią majątku (w innym razie potrzebna byłaby jednomyślna zgoda wszystkich współuprawnionych). Jeżeli do majątku należy nieruchomość (np. dom, działka) to możliwe są następujące rozwiązania:
– podział nieruchomości na kilka odrębnych (dla każdego spadkobiercy)
– przyznanie nieruchomości jednej osobie i odpowiednie spłaty pieniężne dla reszty
– sprzedaż nieruchomości i podział uzyskanej kwoty między spadkobierców.

Ważne: Opłata od wniosku składanego do sądu o dokonanie działu spadku wynosi 500 zł (odpowiednio 300 zł – jeżeli spadkobiercy zaproponują przygotowany przez siebie projekt). Procedura może zostać przeprowadzona także przed notariuszem- koszty uregulowane w przepisach szczegółowych.

Dziedziczenie ustawowe a testament

Jak wspomniano we wstępie, ustawodawca przewidział jeszcze jeden sposób rozporządzenia majątkiem spadkodawcy – mianowicie: sporządzenie testamentu, które pozwala na podjęcie swobodnych decyzji co do dalszego losu dóbr zgromadzonych za życia.

Rozwiązanie to w znacznie większym stopniu uwzględnia wolę samego zainteresowanego, zwłaszcza w sytuacji, gdy silniejsze więzi emocjonalne łączyły go z innymi osobami, niż wynikałoby to z ustawowego porządku dziedziczenia. W tym kontekście istotne znaczenie ma instytucja zachowku, będąca sposobem ochrony interesów osób najbliższych, jak dzieci czy małżonek zmarłego.
Dziedziczenie testamentowe zostało obwarowane licznymi rygorami, a szczegółowa analiza tej tematyki będzie przedmiotem następnego artykułu.