Wysokość zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu

Osobie, która doznała szkody niemajątkowej przysługuje szczególne roszczenie o charakterze odszkodowawczym, tj. zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Co jednak kryje się pod pojęciem szkody niemajątkowej?

W prawie cywilnym szkoda niemajątkowa (inaczej nazywana krzywdą) oznacza wszelkie negatywne skutki dla cielesnej i psychicznej kondycji poszkodowanego. Składają się na nie ból fizyczny oraz cierpienie psychiczne (takie jak: poczucie skrzywdzenia czy cierpienia psychiczne wywołane kalectwem, oszpeceniem, poczuciem bezradności). Jeżeli poszkodowany doświadcza powyższych dolegliwości przysługuje mu roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie przysługuje więc poszkodowanemu, któremu została wyrządzona krzywda wskutek np. wypadku komunikacyjnego czy błędu medycznego.

Jakiej jednak wysokości zadośćuczynienia może domagać się poszkodowany? Jak „wycenić” szkodę, której nie da wyrazić się w pieniądzu? Przez dziesięciolecia funkcjonowania tej instytucji orzecznictwo i doktryna prawnicza wypracowały szereg reguł i zasad, które pozwalają na określenie rozsądnej wysokości zadośćuczynienia. W niniejszym artykule postaramy się przybliżyć te czynniki, które mają wpływ na wysokość zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu na gruncie art. 445 § 1 k.c. – czyli za uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia. Dotyczy to przede wszystkim takich przypadków jak zadośćuczynienie za błąd medyczny czy zadośćuczynienie po wypadku komunikacyjnym, ale nie tylko. W grę wchodzić tu mogą także takie przypadki jak pobicia, czy rozstrój zdrowia wywołany znęcaniem się nad poszkodowanym. Natomiast jeden z naszych następnych artykułów zostanie poświęcony wysokości zadośćuczynienia za naruszenie pozostałych dóbr osobistych (znajdujących się pod ochroną art. 448 k.c.)

Kodeks cywilny nie określa reguł miarkowania wysokości zadośćuczynienia za uszczerbek na zdrowiu dając tylko jedną wskazówkę, aby zadośćuczynienie było w „odpowiedniej wysokości”. Sformułowanie to oznacza, że sąd określając wysokość zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową ma pewien margines swobody w ustaleniu wysokości należnego zadośćuczynienia. Rozmiaru doznanej krzywdy nie da się zmierzyć, ale za to sąd uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy powinien przyznać zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w odpowiedniej wysokości.

Najważniejszą funkcją zadośćuczynienia jest funkcja kompensacyjna. Zadośćuczynienie pieniężne ma rekompensować poszkodowanemu doznaną krzywdę, zatem to rozmiar doznanej krzywdy jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na wysokość zadośćuczynienia. Im ona większa tym wyższa powinna być przyznana kwota zadośćuczynienia. Przyznane pieniądze powinny wynagrodzić doznane przez poszkodowanego cierpienia fizyczne i psychiczne, aby w ten sposób przynajmniej częściowo przywrócona została równowaga zachwiana na skutek popełnienia czynu niedozwolonego.
W orzecznictwie sądów wielokrotnie podkreślano, że prawidłowo wyliczona wysokość zadośćuczynienia nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość. Jednocześnie kwota zadośćuczynienia nie może być nadmierna w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być odpowiednia w tym znaczeniu, że powinna być utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. Trzeba też mieć na uwadze to, że każdy przypadek jest inny, dlatego sąd przyznając zadośćuczynienie w konkretnej wysokości powinien wziąć pod uwagę wszystkie indywidualne czynniki danej sprawy.

Tyle na temat ogólnych zasad miarkowania wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Czas teraz na konkretne przesłanki ustalania wysokości zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała czy rozstrój zdrowia.

Jak już wspomniano przepisy Kodeksu cywilnego poza sformułowaniem „w odpowiedniej wysokości” nie zawierają żadnych wskazówek odnośnie tego jakie czynniki powinny być brane pod uwagę przez Sąd, jeśli chodzi o ustalenie wysokości zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Wiele jednak zostało wypracowane w tej kwestii przez sądy i doktrynę prawniczą. Najczęściej w orzeczeniach sądów oraz opracowaniach poświęconych tej tematyce wskazuje się na takie czynniki jak:

• stopień doznanego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego, oszpecenie, ograniczenia ruchowe – im większy uszczerbek na zdrowiu tym większe powinno być zadośćuczynienie;
• odczuwany ból i cierpienie, bolesność zabiegów, operacji czy rehabilitacji;
• czas trwania choroby – jej trwałość (kalectwo) albo przemijający charakter, okres dochodzenia do względnej sprawności, przywrócenie prawidłowych funkcji organizmu – im większa długotrwałość cierpień tym wyższa wysokość zadośćuczynienia;
• wiek poszkodowanego – generalnie im poszkodowany jest młodszy tym wyższe powinno być dla niego zadośćuczynienie ze względu na dodatkowy ładunek krzywdy jaki się z tym wiąże. Osoba taka zostaje bowiem pozbawiona radości jaką daje młodość, dłużej będzie odczuwała dolegliwości, a także zmniejszają się jej szanse i perspektywy na przyszłość;
• czasem znaczenie może mieć także płeć osoby poszkodowanej. Inaczej powinno być miarkowane zadośćuczynienie dla kobiety, która po wypadku ma zniekształconą twarz i szereg widocznych blizn, zwłaszcza jeżeli nie wyszła ona jeszcze za mąż, a inaczej w analogicznym przypadku dotyczącym mężczyzny;
• poczucie bezradności życiowej, niekorzystne widoki na przyszłość, utrata perspektyw. Wysokość przyznanego zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych mogą kształtować więc takie czynniki jak: niemożność podjęcia pracy, wykonywania wyuczonego zawodu, uprawiania sportu, zawarcia związku małżeńskiego, posiadania dzieci, aktywnego korzystania z życia i rozrywek. Utratę perspektyw na przyszłość poprzez ograniczenie możliwości wykonywania zawodu można zobrazować przykładem źle wykonanej operacji krtani przeprowadzonej na zawodowej śpiewaczce. Wysokość zadośćuczynienia za tego typu uszkodzenie ciała powinno być w jej przypadku większa niż przeciętnie, gdyż doznana krzywda jest dla niej o wiele bardziej dotkliwa, niż dla innych osób.

Poza wyżej wymienionymi czynnikami dotyczącymi poszkodowanego jest także szereg czynników wpływających na wysokość zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, które można by określić jako czynniki zewnętrzne. Są to:

1. wysokość kwot zadośćuczynienia zasądzonych w innych sprawach
2. stopień zawinienia sprawcy
3. postawa sprawcy po wypadku
4. wysokość stopy życiowej społeczeństwa
5. sytuacja majątkowa stron
6. otrzymane wcześniej pieniądze
7. przejście roszczenia na spadkobierców

Jednak niektóre z tych czynników są dyskusyjne i nie każdy sąd je uwzględni.

Zobacz jak inny wywalczyli swoje zadośćuczynienie, czytając:
5 mln zł odszkodowania za błąd medyczny!